پرورش اردک یکی از رشته های پرورش طیور می باشد که اگر چه امروزه در برخی از کشور ها توسعه و رشد چشم گیری داشته و به صورت صنعتی انجام می شود ,اما در ایران با آنکه  سابقه تاریخی از دوره ماد ها و هخامنشیان و شاید هم پیشاز آن وجود داشته اما امروزه بسیار ضعیف و کم کار شده استو بیشتر به صورت سنتی در برخی از روستا ها به ویژه در روستا های نواحی شمالی کشور به صورت محدود پرورش داده می شوند.پرورش اردک به مراتب از پرورش مرغ آسانتر بوده و در عین حال گوشت این پرنده نیز بسیار لذیذ بوده و نسبت به پرندگانی همچون مزغ و بوقلمون در برابر بیماری ها مقاوم تر می باشد.
 شناخت اردک:
اردکها از نظر علمی جزء شاخه طناب داران و رده پرندگان و راسته غاز سانان و خانواده مرغابی سانان  می باشد. بدن این پرنده  کشیده و کوتاه بوده و دارای نوک پهنی است . دمای بدن آن 40.7 درجه سانتی گراد وتعداد ضربان قلب آن 312  بار در دقیقه و تعداد تنفس 16 تا 28 بار در دقیقه می باشد.در زیر پوست بدن یک لایه چربی وجود دارد که به عنوان عایق حرارتی عمل میکند پر ها سر تا سر بدن اردک را می پوشانند .از ویژگی مهم این پر ها آن است که حالت روغنی دارند که سبب می شود آب و روطوبت به پوست بدن نرسد.دم اردک دارای 20 تا 24 پر می باشد .پاها کوتاه و دارای 3 انگشت مب باشد و این انگشتان به وسیله پرده هایی به هم وصل هستند.

نژاد های اردک:

نژاد های اردک در جهان بسیار متنوع و زیاد هستند . بیشتر نژاد های اهلی از نژاد های وحشی منشاء گرفته اند اما انسانها با سلکسیون و انتخاب صفتهای برتر همانند میزان رشد و تعداد تخم به اهلی کردن اردک پرداخته است .از انجا که هدف ما پرورش اردک اهلی که از نظر اقتصادی به صرفه بوده , می باشد از این رو به نژاد های اردک وحشی  نمی پردازیم.

اردکهای اهلی را به سه گروه میتوان تقسیم کرد:

1)اردک گوشتی       2)اردک تخمی       3)اردک زینتی

از انجایی که صنعت پرورش اردک در ایران چندان پیشرفته نیست و بیشتر در روستاها و به ویژه در شمال ایران آنهم به جهت موقعیت خاص جغرافیایی آن توسط روستاییان  به صورت محدود وسنتی پرورش داده می شود از این رو نژاد های اردک زینتی در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته است, این در حالی است که در برخی از کشورهای اروپایی و امریکا نژاد اردک  گوشتی را با سلکسیون و انتخاب صفتهای برتر در 7 هفتگی به وزنی در حدود 3 کیلوگرم می رسانند.

اردکهای گوشتی:

نژاد سفید پکینی ( white  pekin ):

منشاءاین نژاد همانطور که از نامش پیداست از کشور چین و شهر پکن است .این نژاد از نظر تولید گوشت یکی از مناسب ترین نژاد ها می باشد به طوری که در 8 هفتگی به وژنی در حدود 3  کیلو گرم می رسد . در بیشتر مزارع پرورش اردک امریکا از این نژاد استفاده می شود .

این نژاد دارای پرهایی کاملا  سفید و یک دست است. نوک به رنگ زرد متمایل به نارنجی و پاها زرد مایل به قرمز بوده و رنگ پوست بدنش زرد می باشد.نرها در سن بلوغ حدود 4 کیلوگرم و ماده ها  حدود  3.5  کیلو گرم وزن دارند . تولید تخم در این نژاد در حدود 150 عدد در سال می باشد .اما مادر خوبی برای جوجه کشی طبیعی نیست.همچنین بایستی یاد آور شد که حدود 20% وزن قابل استفاده این نژاد از چربی تشکیل شده که این مسئله برای مصرف کننده چندان خوشایند نیست , از این رو بهترین سن کشتار این  اردک 8 تا 12 هفتگی می باشد.

نژاد مسکوی( Moscovy   or Barbari ):

منشا این نژاد از کشور امریکا و همچنین قاره امریکای جنوبی همچون برزیل و پاراگوئه است . اگر چه گوشت لذیذی دارد اما از نظر تولید تخم چندان جالب نیست.وزن نر  این نزاد در سن 16 تا 20 هفتگی حدود 4.5 تا 5.5 کیلوگرم و ورن ماده ها حدود 3.25 کیلو گرم است .

دارای واریته های مختلفی همچون سیاه , سفید و برنزی بوده که واریته برنزی کمیاب است.رنگ ساق پا در این نژاد تیره و گاهی زرد رنگ می باشد . بر روی سر وتا حدودی بر روی منقار این نژاد یک زائده گوشتی قرمز رنگی وجود دارد .رنگ پوست آن سفید می باشد. این نژاد به مراتب مادر بهتری برای جوجه کشی طبیعی نسبت به سایر نژاد های اردک می باشد.

نژاد ایلسبوری ( Aylesbury ):

منشائ این نژاد  از منطقه ایی به همین نام در کشور انگلستان می باشد . رنگ پر و پوست این نژاد در هر دو جنس نر و ماده سفید است . پاها به رنگ زرد مایل به نارنجی است .مزن نر بالغ این نژاد به حدود 4 کیلو گرم و ماده بالغ به حدود 3.5 کیلو گرم می رسد .به طور عموم در سن 8 هفتگی می توان آن را روانه بازار کرد . تولید تخم در این نژاد در حدود 100 عدد در سال می باشد. اما مادر خوبی برای جوجه کشی طبیعی نمی باشد.

اردکهای تخمگذار:

نژاد خاکی کمپل  (Khaki  Kampell ) :

این نژاد از آمیزش دو نژاد روئن (نژاد گوشتی – تخمی)  و نژاد دونده هندی (تخمگذار ) به وجود آمده است. یکی از بهترین نژاد های اردک تخمگذار است.تولید تخم در این نژاد در حدود 250 تخم در سال می باشد که تخم آن نیز نسبت به تخم سایر اردکهای تخمگذار بزرگتر است. رنگ پر بر روی گردن و سر و بال و تا حدودی پشت این نژاد برنزه متمایل به سبز است و بقیه پرها ی بدنش به رنگ خاکی است.

نژاد دونده هندی ( Indian  runner):

 این نژاد از آسیا (نواحی هندوستان و آسیای جنوب شرقی و بخشهایی از چین ) است.نژاد دونده هندی همانند نژاد خاکی کمپ بل نژاد بسیار خوبی برای تولید تخم می باشد اما از نظر گوشت نسبت به نژاد هایی همچون مسکوی یا پکینی چندان قابل توجه نمی باشد.

دارای سه واریته به نامهای وایت پنسیلد  , ( White  penciled ) فاون( Fawn)  , سفید(White  )می باشد. بدن اردک دونده هندی  _ بر خلاف سایر نژادها که نسبت به سطح زمین تقریبا افقی هستند _ تا حدودی عمود بر سطح زمین می باشند . رنگ پوست زرد و نوک پا های قرمز مایل به نارنجی دارند . تعداد تخم در این نژاد 200 تا 300 تخم در سال بوده و تخم آن اگرچه درشت  است اما به درشتی تخم های نژاد خاکی کمپ بل نیست.

نژاد های زینتی:

این گونه نژادها در ایران چندان جنبه اقتصادی ندارند و کشاورزان محلی نیز کمتر به پرورش آنها می پردازند.اما به هر روی این نژادها بسیار زیبا بوده و از این دیدگاه قابل ملاحضه و توجه هستند.

برخی از این نژادها عبارتند از نژاد کاکل دار سفید , نژاد اردک تاج دار, اردک کاکل دار سیاه  و.....  .این نژادها اصولا دارای وزن کمتری هستند و همچنین تعداد تخم سالیانه آنها کم و ناچیز است, از این رو از نظر اقتصادی چندان به صرفه نیست.

پرورش:

جمع اوری و نگهداری از تخم اردک:

در جوامع روستایی ابران چندان به چگونگی جمع آوری و نگهداری تخمها توجهی نمی کنند که این مسئله باعث کاهش باروری تخم ها می شود . بیشتر اردکها معمولا در شبها و ساعت اولیه صبح تخمگذاری می کنند .تخم ها بایستی هر روز جمع آوری شوند . پس از جمع آوری ,تخم ها را تمیز و ضد عفونی کرده تا از میزان بار میکروبی بر روی پوسته تخم کاهش یابد. این کار برای جلوگیری از آلودگی تخم ها ضروری می باشد. برای ضد عفونی کردن تخم روشهای متفاوتی بیان شده است  اما هیچ یک از این روشها ,نمی تواند روش کاملا مطمئنی برای پاک کردن آلودگی تخم ها باشد. عده ایی معتقدند که تخم ها را باید  با مواد ضد عفونی کننده شست. مسئله ایی که برای این روش وجود دارد اینست که با شستن تخم لایه کوتیکولی که بر روی تخم قرار دارد از میان می رود .لایه کوتیکولی یک لایه محافظ بر روی پوسته در جلوگیر ی از ورود باکتری ها  و ویروسها و قارچها  به درون تخم است. روشی دیگر برای ضد عفونی تخم اینست که : آلودگی ها یی همچون آلودگی های بستر و مدفوع که به تخمها  چسبیده اند را با یک پارچه و یاسمباده بسیار نرم به آهستگی پاک کرده و سپس تخم ها را درون اتاق گاز قرار می دهند و با استفاده از گاز فرمالین آن را ضد عفونی می کنند. اگرچه این روش  کامل و دقیقی  نیست اما به مراتب از روش اول بهتر است.مدت زمانی که تخم ها در اتاق گاز دهی قرار می گیرند در حدود 20 دقیقه می باشد.

بهتر است تخم ها را خیلی زود و بدون انبار کردن برای جوجه کشی استفاده کرد.اما این کار در عمل امکان پذیر نمی باشد.از این رو پس از ضد عفونی کردن در سردخانه  انبار کرد. دمای سرد خانه بین 12 تا 15  درجه سانتی گراد می باشد. [دمای یخچال( 4 درجه )برای این کار مناسب نیست] .در صورتی که کمتر از 3 روز در سردخانه  انبار می شوند نیازی به چرخش تخم ها نیست اما اگر بیشتر از این باشد باید حداقل روزی یک بار تخم ها چرخانده شوند .لازم به یاد آوریست  که تخم ها را باید با زاویه 45 درجه از خط عمود بر سطح زمین در سردخانه نگهداری  کرد. تلاش شود تا تخم ها بیش از یک هفته در انبار نگهداری نشوند چرا که پس از این مدت باروری تخمها کاهش میابد .کاهش رطوبت هوای انبار نیز باعث کاهش درصد جوجه آوری می شود .همچنین تهویه هوا با جریان آرام باد مفید می باشد.

جوجه کشی:

به دو روش جوجه کشی انجام می گیرد .    1)جوجه کشی طبیعی            2) دستگاه جوجه کشی

جوجه کشی طبیعی :

این روش بیشتر در روستاها و مزارع پرورش کوچک انجام می شود که در این روش از پرندگانی همچون اردک و یا مرغ کرچ ویا بوقلمون برای جوجه کشی استفاده می شود .بسته به چثه پرنده 10 تا 15 تخم  در زیر هر پرنده قرار می گیرد. البته اردکها اضولا مادرانی خوب برای جوجه در آوری نیستند و گاهی ممکن است از روی تخم بلند شوند وحاضر به خوابیدن روی تخم نباشند .برای همین بهتر است از مرغ کرچ استفاده کرد.

 دستگاه جوجه کشی :

این شیوه بیشتر در مزارع بزرگ انجام می شود .اگرچه در ایران مزارعه هایی به بزرگی آنچه که در برخی کشورها هست وجود ندارد اما کسانی هستند هستند کسانی که به تولید جوجه اردک با ماشین جوجه کشی بپردازند.

طول مدت جوجه کشی در همه اردکها 28 روز است اما تنها در اردک مسکوی 32 تا 35 روز است. در جوجه کشی با دستگاه  4 فاکتور بسیار مهم است: دما , رطوبت , تهویه ,  چرخش.

دما در دستگاههای جوجه کشی بزرگ برای تخم اردک در ستر 37.5 تا38 درجه سانتیگراد و در هچر 33 درجه سانتیگراد است , اما برای دستگاه های کوچک دما در هفته اول , دوم , سوم وچهارم به ترتیب ;  38 *  38.5*    39  * 39.5 درجه سانتیگراد می باشد. اگر این تغیرات امکان پذیر نباشد بایستی دما را در 38.8 درجه سانتیگراد تنظیم نمود .

رطوبت در دستگاه جوجه کشی برای اردک به مراتب بیشتر از رطوبت مورد نیاز برای تخم مرغ می باشد همچنین رطوبت هچر بایستی  بیشتر از ستر باشد. تخم اردک در ستر روزانه باید 4 بار چرخانده شوند , اما در هچر نیازی به چرخاندن نیست اما بایستی حتما رطوبت را افزایش داد.

در روز 4 تا 5 جوجه کشی با انجام عمل کندلینگ می توان تخم های غیر بارور وتخم های دارای جنین مرده را مشخص و از دستگاه خارج نمود. در این زمان تخم سالم به صورت لکه ایی سیاه در بالای تخم و نزدیک اتاقک هوا  که دارای انشعابات و رشته های عروقی می باشد قابل تشخیص است . در صورتی که جنین در این زمان به غشاء پوسته چسبیده باشد  و انشعابات و رشته های عروقی وجود نداشته باشند نشان دهنده مرگ جنین می باشد  , همچنین اگر در هنگام کندلینک تخم در برابر نور به صورت روشن و بدون هیچ گونه لکه ایی باشد  تخم بدون نطفه  وغیر بارور می باشد.

همچنین تخم های ترک دار , بد شکل , بسیار بزرگ  وبسیار کوچک را به هیچ وجه در جوجه کشی نبایستی استفاده شود.
توجه:جوجه کشی از تخم پرندگان (مرغ, اردک , بوقلمون , ....) در یک دستگاه جوجه کشی به صورت مخلوط و با هم به شدت خودداری نمایید چرا که شرایط جوجه کشی این پرندگان با هم متفاوت می باشد.